“एनईपी 2020 लागू होत असताना महाराष्ट्रभर इयत्ता 1 ते 5 मध्ये हिंदी आता अनिवार्य”
महाराष्ट्रातील मराठी आणि इंग्रजी माध्यमाच्या शाळांमध्ये इयत्ता 1 ते 5 मध्ये तिसरी भाषा म्हणून हिंदी अनिवार्य — एनईपी 2020 अंतर्गत नवा शैक्षणिक बदल
मुंबई | 17 एप्रिल 2025 — राष्ट्रीय शिक्षण धोरण (NEP) 2020 ची अंमलबजावणी करण्याच्या दिशेने महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलताना, महाराष्ट्र शालेय शिक्षण विभागाने इयत्ता 1 ते 5 पर्यंतच्या सर्व मराठी व इंग्रजी माध्यमाच्या शाळांमध्ये हिंदी भाषा तिसरी भाषा म्हणून अनिवार्य केली आहे. पुढील शैक्षणिक वर्षापासून इयत्ता 1 पासून या नव्या अभ्यासक्रमाची अंमलबजावणी सुरू होणार आहे.
आत्तापर्यंत इयत्ता 1 ते 4 मधील विद्यार्थ्यांना फक्त दोन भाषा — मराठी व इंग्रजी शिकवल्या जात होत्या. मात्र, सरकारने बुधवारी, 16 एप्रिल रोजी जाहीर केलेल्या शासकीय निर्णयानुसार (GR), नव्या अभ्यासक्रम रचनेत हिंदीला तिसऱ्या अनिवार्य भाषेचा दर्जा देण्यात आला असून, इयत्ता 1 पासून टप्प्याटप्प्याने त्याची अंमलबजावणी होणार आहे.
या शासकीय निर्णयात स्पष्ट करण्यात आले आहे की, ही सुधारणा तीन भाषा धोरणाच्या अंमलबजावणीचा भाग आहे, जे धोरण राज्यातील अनेक शाळांमध्ये आधीपासून लागू आहे. आता इंग्रजी आणि मराठी माध्यमाच्या शाळांनाही ही बहुभाषिक रणनीती स्वीकारावी लागणार आहे, ज्यात लवकर वयातच हिंदीचे शिक्षण सुरू केले जाणार आहे.
नवीन अभ्यासक्रम रचना NEP च्या 5+3+3+4 पद्धतीवर आधारित आहे — ज्यामध्ये शिक्षण चार मुख्य टप्प्यांमध्ये विभागले आहे:
- Foundational (मूल टप्पा) – 3 वर्षे पूर्वप्राथमिक + इयत्ता 1–2
- Preparatory (तयारी टप्पा) – इयत्ता 3–5
- Middle (मधला टप्पा) – इयत्ता 6–8
- Secondary (माध्यमिक टप्पा) – इयत्ता 9–12
ही प्रणाली विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण विकासाला चालना देईल आणि अष्टपैलू, बहुआयामी शिक्षण प्रणालीला प्रोत्साहन देईल.
या अभ्यासक्रमात NCERT च्या मार्गदर्शक तत्वांवर आधारित शैक्षणिक विषयांचा समावेश असेल, मात्र स्थानिक दृष्टिकोनाला महत्त्व देण्यात येणार आहे — विशेषतः इतिहास, भूगोल आणि प्रादेशिक भाषांमध्ये.
शालेय शिक्षण विभागाच्या मते, ही बदलती शैक्षणिक रचना NEP च्या पाच स्तंभांवर आधारित आहे: समावेश, समता, गुणवत्ता, परवडणारा शिक्षण खर्च आणि जबाबदारी — ज्यांच्या आधारे सरकार शालेय शिक्षणापासून उच्च शिक्षणापर्यंत अधिक भक्कम शैक्षणिक पाया घालू इच्छिते.
या निर्णयासह, महाराष्ट्र NEP 2020 चे बदल प्रभावीपणे अंमलात आणणाऱ्या राज्यांच्या यादीत सामील झाला असून, भाषिक विविधतेवर भर देत विद्यार्थ्यांना अधिक समावेशक आणि आंतरसंपर्क असलेल्या भविष्यासाठी तयार करत आहे.
