महाराष्ट्र वन्यजीव मंडळाने नवी मुंबईतील डीपीएस फ्लेमिंगो लेकला संवर्धनाचा दर्जा मंजूर केला आहे, जो स्थलांतरित पक्ष्यांच्या अधिवासांचे संरक्षण करण्याच्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे.
पर्यावरणप्रेमी आणि पक्षीप्रेमींसाठी एक महत्त्वपूर्ण विजय ठरलेल्या घटनेत, महाराष्ट्र राज्य वन्यजीव मंडळाने गुरुवारी नवी मुंबईतील ३० एकरांच्या डीपीएस फ्लेमिंगो लेकला संवर्धन राखीव क्षेत्राचा दर्जा देण्याच्या प्रस्तावाला मंजुरी दिली. ही मंजुरी ठाणे क्रीक फ्लेमिंगो अभयारण्याच्या (TCFS) उप-परिसंस्थेतील अशा प्रकारचा दर्जा मिळवणारी पहिली जलक्षेत्र ठरली आहे.
या तलावाला नाव देणाऱ्या गुलाबी स्थलांतरित फ्लेमिंगो पक्ष्या उच्च भरतीच्या वेळी अन्न आणि विश्रांतीच्या शोधात या उप-आर्द्रभूमीकडे स्थलांतर करतात. पर्यावरण संस्थांनी या जलक्षेत्राच्या परिसंस्थात्मक महत्त्वावर बऱ्याच काळापासून भर दिला आहे.
‘अजेंडा 4.1’ या प्रस्तावाला मुंबईत मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांच्या अध्यक्षतेखाली झालेल्या राज्य वन्यजीव मंडळाच्या महत्त्वपूर्ण बैठकीत अधिकृत मंजुरी देण्यात आली. वनमंत्री गणेश नाईक, जे मंडळाचे उपाध्यक्षही आहेत, यांनी या प्रस्तावाला जोरदार पाठिंबा दर्शवून, या तलावाला “नवी मुंबईतील जैवविविधतेला आधार देणारा आणि फ्लेमिंगो लोकसंख्येला टिकवणारा एक अत्यावश्यक परिसंस्थात्मक झोन” असे संबोधले.
“हा केवळ एक तलाव वाचवण्याचा विषय नाही, तर संपूर्ण शहरी जैवविविधतेच्या व्यवस्थेचे संरक्षण करण्याचा प्रयत्न आहे,” असे नाईक यांनी मंडळाच्या सदस्यांशी बोलताना स्पष्ट केले.
या निर्णयामागे नॅटकनेक्ट फाउंडेशन, नवी मुंबई एन्व्हायर्नमेंट प्रिझर्वेशन सोसायटी (NMEPS), सेव्ह फ्लेमिंगोज अँड वेटलँड्स फोरम, आणि खारघर वेटलँड्स अँड हिल्स फोरम यांसारख्या विविध पर्यावरण संस्थांचे दीर्घकालीन प्रयत्न आहेत. मागील वर्षी त्यांनी दोन वेळा मानवी साखळ्या आयोजित करून फ्लेमिंगोंच्या नाजूक अधिवासाबद्दल जनजागृती केली होती.
नॅटकनेक्ट फाउंडेशनचे संचालक बी. एन. कुमार, ज्यांनी पूर्वी वनमंत्र्यांकडे एका उच्चस्तरीय समितीच्या शिफारसी सादर केल्या होत्या, यांनी या निर्णयाचे स्वागत केले. “हा नवी मुंबईच्या पर्यावरणासाठी आणि त्यासाठी लढलेल्या सर्व लोकांसाठी मोठा विजय आहे,” असे ते म्हणाले.
डीपीएस फ्लेमिंगो लेक हा TCFS परिसंस्थेचा भाग असून रॅमसर करारांतर्गत मान्यता प्राप्त आहे. हे पांज, एनआरआय आणि टीएस चाणक्य यांसारख्या अन्य आर्द्रभूमीसह फ्लेमिंगो पक्ष्यांच्या विश्रांती व अन्नासाठी अत्यंत महत्त्वाचे ठिकाण आहे.
बॉम्बे नॅचरल हिस्टरी सोसायटीने (BNHS) दीर्घ काळ या उप-आर्द्रभूमींच्या संवर्धनासाठी प्रयत्न केले असून त्यांनी या निर्णयाचे स्वागत केले. “राज्य वन्यजीव मंडळाने डीपीएस लेकला फ्लेमिंगो संवर्धन राखीव क्षेत्र घोषित करून योग्य निर्णय घेतला आहे,” असे बीएनएचएसचे संचालक किशोर ऋते, जे बैठकीला उपस्थित होते, यांनी सांगितले.
ऋते यांनी या निर्णयामुळे मिळणाऱ्या एका महत्त्वाच्या दुय्यम फायद्यावरही लक्ष वेधले: “या तलावाचे संरक्षण केल्यास भावी नवी मुंबई आंतरराष्ट्रीय विमानतळाजवळ पक्ष्यांशी संबंधित अपघातांचे (bird-hit) धोके टाळता येतील. बीएनएचएस या आर्द्रभूमींच्या स्थिती व पक्षी स्थलांतराबाबत दीर्घकालीन अभ्यास करत आहे.”
हा निर्णय महाराष्ट्राच्या आर्द्रभूमी संवर्धनासाठी एक मैलाचा दगड ठरतो आणि शहरी भागांतील इतर परिसंस्थात्मकदृष्ट्या संवेदनशील क्षेत्रांचे संरक्षण करण्यासाठी एक आदर्श निर्माण करतो.
